2025-ci ilin avqust ayında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Səudiyyə Ərəbistanının nüfuzlu “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına verdiyi geniş müsahibədə Cənubi Qafqazda yaranmış yeni geosiyasi reallıqlar, sülh sazişinin perspektivləri, regional nəqliyyat-kommunikasiya layihələri və beynəlxalq münasibətlərdə Azərbaycanın artan rolu haqqında ətraflı bəyanatlar səsləndirdi. Bu müsahibə həm diplomatik məzmunu, həm də strateji baxışları ilə seçilərək ölkənin xarici siyasət kursunun gələcək konturlarını müəyyənləşdirən mühüm sənəd xarakteri daşıyır.
Dövlət başçısı çıxışında ilk növbədə 8 avqust 2025-ci ildə Vaşinqtonda, ABŞ-ın sabiq Prezidenti Donald Trampın iştirakı ilə əldə olunmuş razılaşmaya toxundu. Prezident İlham Əliyev bu razılaşmanı Ermənistan–Azərbaycan münasibətlərində dönüş nöqtəsi adlandırdı və onu “münaqişənin sonu” kimi qiymətləndirdi. O, sülh müqaviləsinin imzalanması üçün əsas şərt kimi Ermənistan Konstitusiyasında hələ də mövcud olan və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı yönəlmiş müddəanın çıxarılmasını göstərdi. Bu şərt hüquqi baxımdan tamamilə əsaslı olmaqla yanaşı, regionda sabitlik üçün zəruri addım kimi təqdim edildi.
Müsahibədə daha geniş izah verilən məsələlərdən biri də Zəngəzur dəhlizi oldu. Prezident Əliyev dəhlizin yalnız nəqliyyat və logistika baxımından deyil, həm də tarixi ədalətin bərpası kimi strateji önəm daşıdığını bildirdi. ABŞ diplomatiyasında bu layihənin “Trump Route for International Peace and Prosperity” – qısaca TRIPP adlandırılması onun qlobal əhəmiyyətini bir daha təsdiq edir. Dəhlizin reallaşması Azərbaycanla Naxçıvan arasında birbaşa quru əlaqəsini təmin etməklə yanaşı, bütövlükdə Avrasiyanın nəqliyyat xəritəsini dəyişdirəcək. Bu layihə həm də Şərq–Qərb və Şimal–Cənub dəhlizlərinin kəsişməsində yeni bir strateji qovşaq yaratmaqla, Azərbaycanın beynəlxalq tranzit mərkəzinə çevrilməsi prosesini sürətləndirəcək. Prezidentin sözlərinə görə, Bakı öz üzərinə düşən infrastruktur işlərini artıq demək olar ki, tam başa çatdırıb və hazırda əsas məsələ Ermənistanın siyasi iradəsi ilə bağlıdır.
Prezident İlham Əliyev müsahibədə qonşu dövlətlərlə münasibətlərə də xüsusi diqqət ayırdı. İranla bağlı verilən suallara cavabında o, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı bəzi dairələrin yaydığı “təhlükə” ritorikasını əsassız və yalançı adlandırdı. Prezident xatırlatdı ki, İran rəhbərliyi ilə son illərdə yüksək səviyyəli görüşlər intensiv xarakter alıb, qarşılıqlı səfərlər həyata keçirilib və bu, iki ölkə arasında əməkdaşlığın dərinləşdiyini göstərir. Onun fikrincə, regionda süni gərginlik yaratmaq cəhdləri uğursuzdur və Bakı öz qonşuluq siyasətində balansı qorumaqda qərarlıdır. Bu, Azərbaycanın xarici siyasətində sabit və konstruktiv xəttin davamlılığını nümayiş etdirir.
Müsahibədə Qərb ölkələrinin, xüsusilə ABŞ-ın regiondakı artan rolu ayrıca qeyd olundu. TRIPP təşəbbüsü, əslində, Cənubi Qafqazda yeni nəqliyyat, enerji və təhlükəsizlik sisteminin formalaşdırılmasında Vaşinqtonun maraqlarını ifadə edir. Əliyev vurğuladı ki, Azərbaycan bu təşəbbüsün mərkəzində dayanır və nəticədə ölkənin beynəlxalq nüfuzu daha da möhkəmlənir. Burada həm də Azərbaycanın diplomatik çevikliyi özünü göstərir: Bakı eyni zamanda Qərb, Rusiya, Türkiyə, İran və digər region dövlətləri ilə münasibətlərini paralel şəkildə inkişaf etdirərək çoxşaxəli siyasət yürüdür.
Müsahibənin elmi təhlil baxımından dəyəri ondan ibarətdir ki, burada Azərbaycanın post-münaqişə dövrü strategiyası aydın şəkildə üç istiqamətdə ifadə olunur. Birincisi, hüquqi əsaslara söykənən sülh sazişi imzalanaraq regionda uzunmüddətli sabitlik təmin edilməlidir. İkincisi, kommunikasiya və nəqliyyat layihələrinin həyata keçirilməsi ilə iqtisadi inteqrasiya sürətləndirilməlidir. Üçüncüsü, qonşu dövlətlərlə əməkdaşlıq və beynəlxalq aktorlarla balanslaşdırılmış münasibətlər vasitəsilə təhlükəsizlik mühiti möhkəmləndirilməlidir. Bu üç element birlikdə yeni regional modelin konturlarını müəyyənləşdirir.
Ümumiyyətlə, Prezident İlham Əliyevin “Əl-Ərəbiyyə” kanalına müsahibəsi Azərbaycanın xarici siyasətinin həm praktiki, həm də nəzəri əsaslarını ifadə edən mühüm mənbə kimi çıxış edir. Burada səsləndirilən fikirlər bir tərəfdən ictimaiyyətə ünvanlanmış mesaj xarakteri daşıyırsa, digər tərəfdən akademik müstəvidə öyrənilməsi gərəkli olan konseptual yanaşmalardır. Müsahibə göstərir ki, Azərbaycan post-münaqişə dövründə yalnız öz milli maraqlarını müdafiə etmir, eyni zamanda regionda yeni əməkdaşlıq və inteqrasiya modelini təşviq edir.
Beləliklə, avqust ayında verilən bu müsahibə həm siyasi tarix üçün, həm də elmi tədqiqatlar üçün mühüm bir mənbədir. Prezident İlham Əliyevin ifadə etdiyi mövqelər Azərbaycanın Cənubi Qafqazda artan rolunu, regional diplomatiyada əsas oyunçuya çevrildiyini və beynəlxalq münasibətlərdə strateji aktor statusu qazandığını açıq şəkildə nümayiş etdirir.
Maştağa qəsəbəsi, 28 nömrəli tam orta məktəbin
Tarix müəllimi Həsən Xələfov
