Ulu öndər Heydər Əliyevin dil siyasəti həm də milli-mədəni irsin sistemli şəkildə qorunmasına xidmət edirdi

Ulu öndər Heydər Əliyevin dil siyasəti həm də milli-mədəni irsin sistemli şəkildə qorunmasına xidmət edirdi
Azərbaycan dili Azərbaycan xalqının mənəvi sərvətinin, mədəni yaddaşının və milli kimliyinin təməl sütunlarından biridir. Bu dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də xalqın tarixində və dövlətçiliyində ideoloji və siyasi funksiyaya malik olmuşdur. Azərbaycan əlifbası da dilin vizual daşıyıcısı kimi hər zaman mədəni və siyasi dəyişikliklərin təzahüründə mühüm yer tutmuşdur. Xüsusilə XX əsrdə Azərbaycan yazı sistemində üç əsas mərhələdən – ərəb, latın və kiril qrafikasına keçid – xalqın siyasi taleyində baş verən dəyişikliklərlə sıx əlaqəli olmuşdur.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918–1920) dövlət dili kimi Azərbaycan dilinin qəbul olunması milli özünüdərkin formalaşması baxımından mühüm hadisə idi. Lakin bu qısa müddətli istiqlal dövründən sonra sovet hakimiyyəti illərində dil və əlifba məsələləri ideoloji nəzarətə tabe edildi. 1929-cu ildə qəbul olunan latın qrafikalı əlifba sovet modernləşməsi çərçivəsində təqdim olunsa da, əslində rusdilli hegemoniyanın qarşısını almağa xidmət etmirdi. 1939-cu ildə isə bu əlifba kiril qrafikası ilə əvəz edildi ki, bu da Azərbaycan xalqının mədəni müstəqilliyinə ciddi zərbə vurdu. Kiril əlifbası vasitəsilə rus dilinin təsiri gücləndirildi və Azərbaycan dilinin fonetik imkanları məhdudlaşdırıldı.
Latın qrafikasına keçid qərarı cəmiyyətin böyük hissəsi tərəfindən müsbət qarşılanmış və bu, milli dilə olan münasibətin yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. Lakin bu keçid prosesi mərhələli şəkildə həyata keçirilmiş, tam tətbiq olunması isə yalnız 2001-ci ildə baş tutmuşdur. Bu prosesin hüquqi-institusional əsaslarının yaradılması və dövlət siyasəti səviyyəsində davamlılıq qazanması məhz Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövrünə təsadüf edir.
Ulu öndər Heydər Əliyev ana dilinə və milli-mədəni dəyərlərə strateji dövlət prioriteti kimi yanaşırdı. 2001-ci ildə onun imzaladığı fərmanla 1 Avqust tarixi “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü” kimi təsis edildi. Bu qərar dilin dövlət idarəçiliyində, təhsil sistemində və mətbuatda tətbiqini möhkəmləndirmək məqsədi daşıyırdı. Həmin dövrdə həmçinin “Dövlət dili haqqında” Qanunun qəbul olunması ilə Azərbaycan dilinin hüquqi statusu dəqiqləşdirildi və onun qorunması dövlətin vəzifəsi kimi tanındı.
Ulu öndər Heydər Əliyevin dil siyasəti həm də milli-mədəni irsin sistemli şəkildə qorunmasına xidmət edirdi. O, dilin sadəcə hüquqi statusunun deyil, həm də tətbiq imkanlarının genişləndirilməsinə çalışırdı. Bu məqsədlə dövlət qurumlarında, televiziyada, mətbuatda və təhsil müəssisələrində Azərbaycan dilinin istifadəsi ilə bağlı ciddi nəzarət sistemi formalaşdı. Həmçinin dilin saflığının qorunması, qeyri-qanuni sözlərin işlədilməsinin qarşısının alınması məsələsi də aktuallaşdırıldı.
Müstəqillik illərində formalaşmış bu strateji dil siyasəti Prezident İlham Əliyev tərəfindən müasir dövrün çağırışlarına uyğun şəkildə davam etdirilmişdir. İKT dövründə Azərbaycan dili yalnız mədəni və təhsil platformalarında deyil, həm də rəqəmsal mühitdə qorunmalı və inkişaf etdirilməlidir. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə qəbul olunan “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və inkişaf etdirilməsi üzrə Dövlət Proqramı” (2018–2025) bu istiqamətdə aparılan siyasətin əsas konturunu müəyyən etmişdir.
Sözügedən proqram çərçivəsində dilin texnoloji alətlərə inteqrasiyası, terminoloji bazanın yenilənməsi, dilin media və sosial şəbəkələrdə normativ istifadəsinin təşviqi və bu sahədə ictimai nəzarətin gücləndirilməsi nəzərdə tutulur. İlham Əliyev dəfələrlə vurğulamışdır ki, Azərbaycan dili dövlətin müstəqilliyinin təməl sütunlarından biridir və onun qorunması gələcək nəsillərin milli şüurunun formalaşmasında əsas faktorlardan biridir. O, həmçinin dünya azərbaycanlılarının da ana dilində danışmalarını və bu dili ailədə və ictimai mühitdə yaşatmalarını strateji vəzifə kimi təqdim etmişdir.
Göründüyü kimi, Azərbaycan dilinin inkişafı və əlifba islahatları təkcə linqvistik deyil, eyni zamanda siyasi və mədəni bir hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Əbülfəz Elçibəyin milli ruhlu təşəbbüsü, Heydər Əliyevin dövlətçilik baxışları ilə onu hüquqi və inzibati sistemə oturtması və İlham Əliyevin bu siyasəti texnoloji və qlobal mühitə uyğun şəkildə inkişaf etdirməsi bir strategiyanın fərqli mərhələləridir. 1 Avqust tarixinin “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü” kimi qeyd olunması isə bu çoxşaxəli siyasətin simvolik və tarixi təzahürüdür.

Maştağa qəsəbəsi, 28 nömrəli tam orta məktəbin
Tarix müəllimi Həsən Xələfov



Oxşar xəbərlər