Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh prosesi başlayandan bəri Ermənistan tərəfinin əsas arqumentlərindən biri budur ki, iki dövlət arasında davamlı sülhün əldə olunması üçün tərəflər arasında hərbi paritet yaranmalıdır.

Ermənistan iddia edir ki, hərbi bərabərlik yaranmayana qədər sülh müqaviləsi imzalamaq onlar üçün risklidir. İrəvanın əsas arqumenti budur ki, hazırda Azərbaycan hərbi baxımdan çox üstün vəziyyətdədir, sülh müqaviləsi üçün ən ağır şərtləri diktə edə bilər və hətta gələcəkdə bu hərbi üstünlüyündən yararlanaraq, onu poza da bilər. Bu məntiqdən çıxışı edərək, onlar silahlanma prosesini guya hərbi potensialı bərabərləşdirmək məqsədi ilə həyata keçirir.

Son günlər Fransa ilə sürətli yaxınlaşma və hərbi əməkdaşlığın, silah və texnika alışını gücləndirməyin kökündə də bu məqsəd dayanır. Digər tərəfdən, Avropanın, qərb dairələrinin Azərbaycanı təcavüzə hazırlaşmaqda ittiham etməsi, Qarabağ ermənilərinin qayıdışı və hüquqlarının qorunmasını tələb edən çağırışların artması da bu siyasətə xidmət edir.

Qərbin, xüsusilə də Fransanın regionda yeni müharibə istəyinin arxasında nələr dayanır? Bu hərbi bərabərliyin yaranması regionda militarizmə, geopolitik güclərin toqquşmasına gətirib çıxara, iki ölkə arasında müharibəni yenidən alovlandıra bilərmi?

Mövzunu Pressklub.az-a şərh edən təhlükəsizlik üzrə ekspert İlham İsmayıl deyir ki, bu prosesdə Qərbi Fransa ilə eyni tərəziyə qoymaq doğru deyil.

Ekspert qeyd edir ki, Qərbin başqa bir paytaxtında – Berlində Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərlərinin iki gün davam edən görüşləri zamanı tərəflər arasında sülh müqaviləsinin hələ də razılaşdırılmayan müddəaları müzakirə edilib və rəsmi Berlin də buna şərait yaratdığını və dəstək verdiyini nümayiş etdirdi. Böyük Britaniya və bir sıra Qərb dövlətləri də daha çox sülhün, barışın tərəfində olduqlarını dəfələrlə bildiriblər və Azərbaycana qarşı qərəzli mövqe sərgiləməyiblər: “Bəli, Niderland, Belçika, Lüksemburq kimi dövlətlər belə mövqe ortaya qoymayıblar. Fransa və onun təsiri altında olan Avropa İttifaqı isə həm qərəzlidir, həm də konkret olaraq Fransa indiyədək sülhə çağırış etməyib. Əksinə, Ermənistanı silahlandırır və perspektivdə daha güclü silahlarla təmin etməyi planlaşdırır. Fransa Ermənistanda Rusiyanı sıxışdırıb, onu əvəzləmək siyasətini aparır. Rusiyanın guya İrəvan qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirmədiyini, amma Fransanın bu funksiyanı yerinə yetirdiyini nümayiş etdirir. Sülh olmadıqca Fransa və bütöv Qərb Azərbaycanın guya Ermənistana hücum edəcəyi təbliğatını aparacaq. Guya Azərbaycanın müharibə istəyində əsas məqsəd Rusiyanı Cənubi Qafqazdakı savaşa yönəltmək və Ukrayna cəbhəsində zəiflətməkdir”.

İlham İsmayıl deyir ki, Qərbin, daha çox Fransanın hərbi bərabərliyin yaranması istiqamətində məqsədi, guya Ermənistanın müdafiə qabiliyyətini artırıb, Azərbaycanı “hərbi müdaxilədən” çəkindirməkdir. “Ermənistanın əsl hədəfi isə güclənib, Azərbaycana hücum etmək və Qarabağı geri qaytarmaqdır. Bunu Ermənistanda iqtidarlı-müxalifətli bütün siyasi qüvvələr, eyni zamanda diaspora, kilsə istəyir və vəziyyətin onların xeyrinə dəyişəcəyi fürsəti gözləyirlər. Ona görə də Ermənistanın nəyi hədəflədiyini, nəyə can atdığını heç vaxt unutmamalı, bu ölkədə baş verən prosesləri daim nəzarətdə saxlamalıyıq. Qarşı tərəfin hansı hərbi potensiala sahib olması barədə informasiyalara malik olmalı, daimi üstünlüyümüzü saxlamalıyıq. Region gücləri hibrid olaraq bu bölgədə qarşıdurma vəziyyətindədir, amma Ukrayna kimi qlobal güclərin Ermənistanı poliqona çevirməsi real deyil” – ekspert bildirib.

Hərbi ekspert Azad İsazadə isə hesab edir ki, sülh müqaviləsi imzalansa, Ermənistanın hərbi bərabərlik yaratmaq imkanı daha çox olacaq. Onun fikrincə, sülh müqaviləsi olsa, toqquşma olmayacaq, heç bir texniki vasitədən, silah-sursatdan istifadə edilməyəcək. Ermənistan dinc bir mühitdə hərbi potensialını gücləndirə bilər. Amma nə qədər gücləndirsə də, təbii ki, Azərbaycanın hərbi gücünə çata bilməz və bərabərlik yarada bilməz. Həm insan, həm iqtisadi, həm də hərbi resurslar baxımından bu iki dövlət arasında böyük fərq var: “Fransa Ermənistanı silahlandırır. Amma biz də silahlanırıq, bizim indiki silah-sursat ehtiyatlarımız Ermənistanınkından daha çoxdur. Buna baxmayaraq, biz də silahlanmağa davam edirik. Ermənistan bizimlə silah yarışına girsə, bu, Ermənistanın iqtisadi inkişafına böyük zərbə vura bilər”.

Azad İsazadə Qərbin və Fransanın regionda müharibəni alovlandırması məsələsinə fərqli tərəfdən yanaşır. Cənubi Qafqazda hərbi gərginliyin çoxalması, ilk növbədə Rusiyanın marağındadır. Məqsəd isə budur ki, Qərbin diqqəti Ukraynaya yox, Cənubi Qafqaza yönəlsin və Ukraynaya yardımı daha az göstərsin. Qərb, əsasən də Fransa, çalışır ki, Rusiyanın yerini Cənubi Qafqazda tutsun. Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan müttəfiqliyi olduğuna görə, Fransanın diqqəti daha çox Ermənistana yönəlib: “Hətta Fransa ötən günlərdə təəccüblü və qeyri-ciddi təkliflərlə çıxış etdi. Lazım olarsa, Ukraynaya NATO-nun qoşunlarını yeritməyi təklif etdi. Bu, Rusiyaya bir siqnaldır ki, ya Cənubi Qafqaz, ya da Ukraynada Fransa hansısa formada öz təsirini çoxaltmağa çalışsın. Maraqlısı odur ki, bu təklifi edəndə Almaniyaya da “sataşdı”. Dedi ki, hansısa bir ölkə vaxtı ilə kaska ilə bronejilet təklif edəndə, biz təklif edirik ki, NATO-nun qoşunları Ukraynada yerləşsin. Diqqət etsək, görərik ki, Almaniya Cənubi Qafqaz məsələsində daha neytral rol oynamağa başlayıb”.

Müsahibimiz deyir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında müharibənin alovlanması riski böyükdür. Azərbaycan bunu istəmir, amma aydındır ki, bu, təkcə bizim istəyimizdən asılı deyil. Fərqli qüvvələr hansısa təxribata əl atıb, iki ölkəni müharibəyə təhrik edə bilər. Biz isə özümüzü müdafiə etmək üçün məcbur olacağıq ki, ordumuzdan və silahlardan istifadə edək: “Bu risk həmişə var. Son aylarda daha da çoxalıb. Amma hələlik Azərbaycan daha çox sülh müqaviləsinə can atır. Eyni zamanda, hazırlıq da görür ki, regionda hər an nəsə ola bilər. Ermənistanın ərazi iddiası uzun müddət, hətta deyərdim ki, həmişə olacaq. Başa düşməliyik ki, sabah sülh müqaviləsi bağlansa da, bu, rəsmi Bakı ilə rəsmi İrəvan arasında bağlanır. Cəmiyyətlərin arasında yazılmamış, qeyri-rəsmi sülh şəraiti yaranmayana qədər, təəssüf ki, ərazi iddiaları ilə qarşılaşacağıq. Yəni, iki ölkənin cəmiyyəti də bir-biri ilə sülh şəraitində yaşamağa razı olmalıdır”.

Belə məlum olur ki, bölgədə hər hansı əməkdaşlıq, qarşılıqlı faydalı gələcək, lap elə paritetin özü üçün də əvvəlcə sülh yaranması lazımdır. Həm də təkcə sazişlərdə, protokollarda deyil, düşüncələrdə. Dövlətlərin anlaşması ilə yanaşı, həm də xalqlar, cəmiyyətlər sülhün alternativi olmadığını qəbul etməlidirlər. Əks halda, yüz illərdir közərən ocağı növbəti dəfə alovlandırmaq istəyən o qədər kənar qüvvələr var ki…