Bağdadi öldürüldü. Özü də xüsusi əməliyyat zamanı. ABŞ prezidenti Donald Tramp əməliyyat başa çatandan sonra öz Tvitter hesabında əl-Bağdadinin məhv edilməsi ilə bağlı mesaj da paylaşdı. “Elə indicə çox mühüm hadisə baş verdi”.Kim idi axı bu Bağdadi və ondan sonra İŞİD-in vəziyyəti necə olacaq?
Qısaca bir xatırlatma edək.
Əsil Adı İbrahim Əvvad əl-İbrahim Əbdülmumin Əli Əl-Bədri olan bu şəxs 1971-ci ildə İraqın Samirə şəhərində doğulub. Səddam Hüseynin vaxtında bu şəhərdəki “Əhməd bin Hənbəl” məscidinin imamı olub. Tikrit Universitetində təhsil alıb və İslam elmləri ilə bağlı doktorluğu müdafiə edib. 2010-cu ildən “İraq Şam İslam Dövləti” (İŞİD) adlı terror qruplaşmasına rəhbərlik edib. ABŞ onun başına 10 milyon dollar mükafat qoymuşdu.
Çox uzaq tarix də deyil, İraqda və Suriyada qanlı qırğınları ilə məşhurlaşan “İraq-Şam İslam Dövləti” qruplaşması hər gün bir qanlı olayı ilə gündəmə gəlirdi. Özünü İslam təşkilatı, hətta İraq və Suriya ərazisində “İslam xilafəti” yaratdığını elan edən İŞİD daxilində İraq, Suriya kimi ölkələrlə yanaşı, ərəb ölkələrindən, o cümlədən dünyanın az qala bütün nöqtələrindən gələn terrorçular toplaşmışdı.
İŞİD heç bir müsəlman ölkəsi və ya təşkilatı tərəfindən dəstəklənmirdi. Baxmayaraq ki, bir sıra müsəlman ölkələri və ya qurumlarının, ayrı-ayrı şəxslərin adları bu qruplaşmaya dəstək verənlər siyahısında çəkilir.
İŞİD-in bu qədər sürətlə böyüməsi, güc qazanması, faktiki olaraq bir neçə böyük dövlətlə savaşmasının arxasında ciddi amillər vardı. Bu, sadəcə, bir qrup fanatikin toplanıb silahlı qrup yaratması və ya çılğın ərəb şahzadələrinin maliyyəsi ilə yaradılan terror qrupunun imkanları deyil.
İŞİD böyük bir iqtisadi imperiyaya da malik idi. IEP-nin hesablama və məlumatlarına əsasən qlobal iqtisadiyyatın terror hadisələri nəticəsində itkiləri hətta 2001-ci il sentyabrın 11-də ABŞ-da baş vermiş olayları da üstələmişdi (51,5 mlrd. dollar). Ekspertlər qlobal iqtisadiyyatın terrorizmdən çəkdiyi ziyanın həcmini Bolqarıstanın ÜDM-si ilə müqayisə edirlər.
İŞİD terror qruplaşması 2014-cü ildə demək olar ki, heç bir müqavimətə rast gəlmədən İraq ərazisinin 1/3 hissəsini zəbt etmişdi.
İŞİD-in hücumları zamanı neftlə zəngin Mosul, Enbar və Səlahəddin kimi bölgələrdə böyük dağıntılar meydana gəlmiş, milyonlarca insan evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı. Hətta Mosul və Səlahəddin kimi vilayətlərdə İŞİD-in qətlə yetirdiyi dinc sakinlərin toplu qəbiristanlığı da tapılmışdı. Hücumlar və əməliyyatlar zamanı 40 min insanın həlak olduğu bildirilir. İraq hökuməti müharibə zamanı əsgər itkisinin sayını açıqlamır.
Məlumata görə, ölkədə İŞİD-ə qarşı aparılan mübarizədə təxminən 5 milyon insan ev-eşiyindən didərgin düşüb. İraq Köç və İmmiqrantlar Nazirliyinin 2017-ci ildə açıqladığı hesabata görə, evindən didərgin düşmüş insanların yalnız 42 faizi geri qayıda bilib. Hesabata əsasən qeyd etmək olar ki, təxminən 3 milyon insan hələ də ölkə xaricində və qurulan düşərgələrdə yaşayır.
Ən əsası, İŞİD-in İraqa vurduğu ziyanın məbləği 100 milyard dollardan çox idi.
İŞİD-in gəlir mənbələri də çoxşaxəliydi. Məsələn, terrorçular oğurladıqları adamlara görə ayda təxminən 10 milyon dollar əldə edirdilər.
İŞİD-in ən böyük gəliri təbii ki neft-qaz biznesindən gəlir. “İslam Dövləti” Suriyada və İraqda gündə 60 min barrel neft hasil edilən 7 neft yatağına və bir neçə qaz nasos stansiyasına nəzarət edirdi. “İraq Oil Report” şirkətinin məlumatında bildirilir ki, İŞİD qaçaqmalçılıq yolu ilə əldə edilmiş İraq neftindən sutkada 5 milyon dollar gəlir əldə edirdi və neft və qazı dünya bazarındakı qiymətlərdən 2 dəfə ucuz çıxarırdı.
İŞİD fosfat hasilatı, eləcə də sement istehsalı və satışından da qazanır. Məsələn, təkcə fosfat yataqlarının istismarı təşkilata ildə 50 milyon dollar gəlir gətirirdi.
İndi isə İŞİD-in əsas marağı İordaniyadakı uran yataqlarına yönəlmişdi. Bu ölkə uran yataqlarının sayına görə dünyada 11-ci yeri tuturdu. Amma terrorçular bu istəklərinə nail ola bilmədilər. Əks təqdirdə, İŞİD üçün cəlbedici və perspektivli bazar imkanları aça bilər.
İŞİD ərzaq mallarının satışı ilə də məşğul idi. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının məlumatına görə, İŞİD olduqca münbit torpaqlara sahib olub. Bu torpaqların 30 faizində buğda, 40 faizində isə arpa əkilirdi. Bu da ildə 1,1 milyon ton taxıl tədarük etməyə imkan verirmiş. Təxmini hesablamalara görə, buğda və arpanın qara bazarda satışından İŞİD ildə 200 milyon dollar qazanırmış…
Bu ilin əvvəlində ABŞ-ın dövlət katibi Mayk Pompeo İŞİD terror təşkilatını 99 faiz məhv edildiyini bildirdi. Hələ onu da bildirdi ki, qısa müddətdə Amerika qoşunları Suriyadan çıxarılacaq.
Hə, İŞİD məhv edildi, onun rəhbəri Bağdadi də iki gün əvvəl öldürüldü. İndi maraqlı olanı budur: İŞİD-in biznes imperiyasına kim sahib çıxacaq?
