Laçın şəhəri Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində strateji mövqeyə malikdir və tarix boyunca həm hərbi, həm iqtisadi, həm də mədəni baxımdan mühüm rol oynamışdır. Şəhər 1930-cu ildə inzibati rayon kimi yaradılmış, 1933-cü ildən isə rayon mərkəzi statusunu qazanmışdır. Bu bölgə qədim dövrlərdən bəri karvan yollarının və ticarət marşrutlarının üzərində yerləşmiş, həmçinin zəngin mədəni irsə sahib olmuşdur. Cicimli türbəsi, Qorçu məqbərəsi və orta əsr qalaları Laçının çoxəsrlik tarixini və strateji əhəmiyyətini əks etdirən tarixi abidələr kimi qorunub saxlanmışdır. 1992-ci il 18 may tarixində Ermənistan silahlı qüvvələrinin hücumu nəticəsində Laçın işğal edildi. Bu hadisə Qarabağla Ermənistan arasında strateji dəhlizin düşmən nəzarətinə keçməsi demək idi. İşğal dövründə şəhər və ətraf kəndlər dağıdıldı, tarixi abidələr məhv edildi, on minlərlə laçınlı öz doğma yurdlarından didərgin düşdü. İşğalın yaratdığı humanitar və mədəni zərərlər uzun illər Azərbaycan ictimaiyyətini narahat edən əsas məsələlərdən biri oldu. Laçın işğalı Azərbaycan üçün həm strateji, həm də mənəvi baxımdan ağır itkini simvolizə edir.
Prezident İlham Əliyev 2003-cü ildən hakimiyyətə gəldiyi gündən ərazi bütövlüyünün bərpasını dövlət siyasətinin əsas prioriteti elan etmişdir. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu modernləşdirildi, yeni texnologiyalarla təchiz edildi və 2020-ci ildə baş verən 44 günlük Vətən müharibəsinə hazırlıq tam təmin olundu. Bu müharibə nəticəsində Azərbaycan ordusu işğal altındakı ərazilərin böyük hissəsini azad etdi və Şuşa şəhərinin azad olunması ilə tarixi qələbə qazandı. Üçtərəfli 10 noyabr 2020-ci il Bəyanatına əsasən Laçın rayonu mərhələli şəkildə Azərbaycana qaytarıldı, lakin Laçın şəhəri müvəqqəti olaraq Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində saxlanıldı.
Prezident İlham Əliyevin ardıcıl göstərişləri nəticəsində 2022-ci ilin avqust ayında Laçın şəhərinin tam azadlığı təmin edildi. 11 avqust tarixində alternativ yol istifadəyə verildi və köhnə Laçın dəhlizinin strateji əhəmiyyəti aradan qaldırıldı. Nəticədə Azərbaycan Ordusu 26 avqust 2022-ci il tarixində Laçın şəhərinə daxil olaraq tam nəzarəti bərpa etdi. Həmin gün “Laçın şəhər günü” kimi dövlət səviyyəsində qeyd olunmaq üçün elan edildi. 27 sentyabr 2022-ci il tarixində Prezident İlham Əliyev Laçına səfər edərək Azərbaycan bayrağını ucaltdı, şəhərin bərpa və quruculuq işləri üçün sərəncamlar verdi.
Azad edilmiş Laçında genişmiqyaslı infrastruktur və sosial layihələr həyata keçirilir. “Ağıllı şəhər” konsepsiyası çərçivəsində yeni yaşayış binaları, məktəblər, xəstəxanalar, yol və enerji infrastrukturu inşa olunur. Məcburi köçkünlərin doğma torpaqlarına mərhələli şəkildə qayıdışı təmin edilir və şəhər həm iqtisadi, həm də mədəni inkişaf baxımından əhəmiyyətli mərkəzə çevrilir. Bu layihələr həm də şəhərin işğal dövründə məhv edilmiş infrastrukturunun bərpasını sürətləndirir, eyni zamanda müasir şəhərsalma standartlarına uyğun quruculuq prosesini təmin edir.
26 avqust – Laçın şəhər günü yalnız şəhərin azad edilməsinin xatırlanması deyil, həm də Azərbaycan dövlətçiliyinin, milli birliyin və tarixi ədalətin simvoludur. Bu günün qeyd olunması Azərbaycan xalqının milli iradəsini, dövlətin gücünü və tarixi ədalətin bərpasını əks etdirir. Laçın şəhərinin azad edilməsi və 26 avqust tarixinin dövlət səviyyəsində qeyd olunması həm hərbi, həm siyasi, həm də mədəni baxımdan ölkənin inkişafında strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Azad edilmiş Laçın şəhəri, Prezident İlham Əliyevin göstəriş və sərəncamları sayəsində həm tarixi dəyərləri qoruyan, həm də müasir infrastruktura malik şəhər modeli kimi inkişaf edir. Şəhər günü hər il keçirilən tədbirlərdə azadlıq qələbəsi, milli birliyin əhəmiyyəti və şəhərin bərpası vurğulanır, Azərbaycan xalqının dövlətçilik uğurları nümayiş etdirilir. Bu hadisə yalnız hərbi qələbə və ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi deyil, həm də Azərbaycan tarixində milli və mədəni irsin qorunması baxımından dönüş nöqtəsidir.
Prezident İlham Əliyev, 21 sentyabr 2022-ci ildə Laçın şəhərinə səfəri zamanı şəhərdəki dağıntılarla tanış olmuş və bərpa işlərinin sürətləndirilməsi üçün müvafiq tapşırıqlar vermişdir . Həmin ilin dekabr ayında isə “Böyük Qayıdış: Heydər Əliyev dühası” adlı tədbir keçirilmiş və burada Laçın şəhərində aparılan bərpa-quruculuq işləri barədə ətraflı məlumat verilmişdir .
Laçın şəhərində həyata keçirilən bərpa və quruculuq işləri çərçivəsində bir sıra mühüm layihələr reallaşdırılmışdır. Şəhərin mərkəzində və ətraf kəndlərdə genişmiqyaslı bərpa işlərinə başlanmış, yaşayış binaları əsaslı təmir edilmiş və yeni fərdi yaşayış evləri inşa edilmişdir. Bundan əlavə, şəhərin enerji təchizatının yaxşılaşdırılması məqsədilə yeni elektrik və su təchizatı xətləri çəkilmişdir. Laçın-Zabux avtomobil yolunun 2 km-lik hissəsi işıqlandırılmış və şəhərin daxili yolları yenidən qurulmuşdur.Mədəniyyət və turizm sahəsində də mühüm addımlar atılmışdır. Laçın şəhəri, 2025-ci ildə MDB ölkələrinin Mədəniyyət Paytaxtı elan edilmişdir. Bundan əlavə, şəhərin Bulvar ərazisində 1,720 metr uzunluğunda və 300 metr hündürlükdə olan teleferik xəttinin tikintisinə başlanmışdır .Cari ilin 28 may tarixində Laçın Beynəlxalq Hava Limanının açılışı olmuşdur.

Maştağa qəsəbəsi, 28 nömrəli tam orta məktəbin
Tarix müəllimi Həsən Xələfov