Azərbaycan Neft və Qaz Sənayesi İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Respublika Komitəsinin Əməyin mühafizəsi şöbəsinin mütəxəssisi Bəkir Yusifov - Azərbaycanın füsunkar təbiəti və zəngin tarixə malik bölgələrindən biri olan Laçın rayonu uzun illər boyunca həm mədəni, həm iqtisadi, həm də strateji baxımdan ölkənin mühüm bölgələrindən biri kimi tanınıb. Qədim dövrlərdən bu yana tarixi abidələri, mədəni irsi və təbiət gözəllikləri ilə seçilən Laçın, həm də Azərbaycan tarixində mühüm iz buraxmış bölgələrdən biridir.

Tarixi keçmiş və zəngin irs
Laçın rayonu Azərbaycanın cənub-qərbində, dağlıq ərazidə yerləşir və qədimdən müxtəlif mədəniyyətlərin, tayfaların və sivilizasiyaların qovuşduğu bir məkan olub. Rayon ərazisində tapılmış arxeoloji artefaktlar burada minilliklər boyu insan məskənlərinin olduğunu sübut edir. Tarixi mənbələrə əsasən, Laçın ərazisində yerləşən alban məbədləri, orta əsrlərə aid qalalar, türbə və körpülər bölgənin zəngin keçmişindən xəbər verir.



Əsrlər boyunca bu torpaq Azərbaycan mədəniyyətinə bir çox sənətkarlar, ziyalılar və qəhrəmanlar bəxş etmişdir. Laçının xalq sənətində, musiqisində və şifahi xalq ədəbiyyatında xüsusi yeri var. Rayonun təbii gözəllikləri – Qaraqaya, Minkənd dərəsi, Həkəri çayı və s. – həm ətraf mühitin gözəlliyini, həm də Laçının turizm potensialını göstərir.

Erməni işğalı və böyük itki
1992-ci ilin may ayında Laçın rayonu Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olundu. Bu işğal nəticəsində 70 mindən artıq laçınlı doğma yurd-yuvasından didərgin düşdü. 28 illik işğal dövründə rayonun çoxsaylı kəndləri, tarixi abidələri, təbiət inciləri və infrastruktur obyektləri dağıdıldı, yandırıldı və talan edildi.

Bu dövr Azərbaycan xalqı üçün böyük bir itki və faciə olsa da, ümid heç vaxt ölmədi. Hər bir laçınlının qəlbində doğma yurda qayıdış arzusu daim yaşadı və bu arzu 2020-ci ildə gerçək oldu.

Qələbə və qayıdış – Ali Baş Komandan İlham Əliyevin tarixi uğuru
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qətiyyətli rəhbərliyi və rəşadətli Azərbaycan Ordusunun misilsiz qəhrəmanlığı sayəsində 2020-ci ilin 10 noyabr tarixində Azərbaycan tarixinin ən önəmli və parlaq səhifələrindən biri yazıldı. Bu gün Laçın rayonunun işğaldan azad olunması ilə nəticələnən mühüm geosiyasi hadisə həm hərbi, həm siyasi, həm də mənəvi baxımdan əhəmiyyətli bir qələbə idi.

30 ilə yaxın Ermənistanın işğalı altında olan Laçın rayonu, 1992-ci ilin may ayından etibarən ağır bir taleyə düçar olmuşdu. Regionun zəngin təbiəti, tarixi abidələri və kəndləri dağıdılmış, əhalisi isə doğma torpaqlarından didərgin düşmüşdü. Lakin 2020-ci ildə Vətən müharibəsində əldə olunan tarixi zəfər və imzalanan 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanat əsasında Laçın rayonu döyüşsüz şəkildə Azərbaycanın nəzarətinə qaytarıldı. Bu, dövlət başçısının müdrik diplomatik bacarığının və hərbi üstünlüyümüzün bariz nəticəsi oldu.

Laçının qaytarılması sadəcə bir ərazi bütövlüyünün bərpası deyildi. Bu, xalqımızın ədalət uğrunda apardığı mübarizənin, torpaq sevgisinin və birliyi sayəsində qazanılan tarixi qələbənin təntənəsi idi. Laçının azadlığı, eyni zamanda gələcək nəsillərə verilmiş bir ümid, Azərbaycanın siyasi iradəsinin və beynəlxalq aləmdə artan nüfuzunun təsdiqi oldu.

İşğaldan azad olunmuş Laçın bu gün yenidən qurulur, dirçəlir və gələcəyə doğru addımlayır. Burada həyata keçirilən bərpa və infrastruktur layihələri, yeni yolların çəkilməsi, məktəblərin, xəstəxanaların, yaşayış komplekslərinin tikilməsi və kənd təsərrüfatının inkişafı bölgənin potensialının tam istifadəyə verilməsinə xidmət edir. Laçın artıq təkcə azərbaycanlılar üçün deyil, bütün türk dünyası və beynəlxalq ictimaiyyət üçün əzəmətli dönüşün simvoluna çevrilib.

2025-ci ildə isə Laçın rayonu MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı elan olunaraq bu torpağın zəngin irsini və bəşəri dəyərlərə töhfəsini daha geniş miqyasda dünyaya təqdim etmək üçün unikal bir fürsət əldə etmişdir.

Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə qeyd etdiyi kimi:
“Biz Laçına qayıtdıq və burada əbədi yaşayacağıq!”

Prezident İlham Əliyevin müdrik rəhbərliyi altında Laçında genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işlərinə dərhal başlanıldı. İşğal dövründə dağıdılmış infrastrukturun bərpası, yolların çəkilməsi, elektrik, qaz və su xətlərinin yenidən qurulması, mədəniyyət və təhsil müəssisələrinin tikintisi ölkənin bu strateji bölgəsinin yenidən canlanmasına xidmət edir.

Quruculuq, bərpa və "Böyük Qayıdış"
Bu gün Laçın rayonu Azərbaycanın ən sürətlə inkişaf edən və dövlətin xüsusi diqqət mərkəzində olan bölgələrindən birinə çevrilmişdir. Prezident İlham Əliyevin birbaşa rəhbərliyi və nəzarəti altında Laçında aparılan genişmiqyaslı tikinti, bərpa və abadlıq işləri yeni bir dövrün əsasını qoyur – bu, tarixə qovuşmuş işğal illərinin izlərini silmək və bölgəni yenidən həyat dolu bir məkana çevirmək dövrüdür.

Hazırda rayonda həyata keçirilən irimiqyaslı layihələr ölkənin digər bölgələri üçün də nümunə təşkil edir. Müasir standartlara cavab verən avtomobil yolları, yeni salınmış yaşayış məhəllələri, təmirli və funksional məktəblər, yüksək səviyyəli səhiyyə müəssisələri, inzibati binalar və ictimai xidmət obyektləri Laçının çiçəklənməsini sürətləndirən əsas amillərdəndir.

Bütün bu infrastruktur layihələrinin bir məqsədi var – Laçına qayıdan sakinlərin təhlükəsiz, rahat və firavan həyat şəraitini təmin etmək. Dövlət tərəfindən görülən tədbirlər nəticəsində keçmişdə bu torpaqlardan didərgin düşmüş insanlar artıq doğma yurdlarına ümid və inamla geri dönürlər. Tikilən hər ev, çəkilən hər yol, salınan hər park və təməli qoyulan hər məktəb bu qayıdışın möhkəm təməlini təşkil edir.

Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bəyan etmişdir ki, "Azad olunmuş torpaqlarda həyat bərpa olunacaq və bu bölgələr Azərbaycanın ən gözəl və müasir guşələrinə çevriləcək." Bu vizion artıq Laçında reallığa çevrilməkdədir. Burada aparılan hər bir iş yalnız tikinti deyil – bu, tarixin bərpası, ruhun dirçəlişi və xalqın əzminin təcəssümüdür.

Laçın bu gün təkcə coğrafi bir məkan deyil, həm də qələbənin, quruculuğun və qayıdışın simvoludur.

Laçın Beynəlxalq Hava Limanı

Azərbaycanda doqquzuncu beynəlxalq hava limanı bu il Laçında istifadəyə veriləcək..Son 20 il ərzində Azərbaycanda səkkiz beynəlxalq hava limanı inşa edilib: “Onların dördü var idi, amma vəziyyəti qənaətbəxş hesab edilmirdi. Bakı, Naxçıvan, Gəncə və Lənkəran hava limanları yenidən quruldu. Lənkəran hava limanı faktiki olaraq istifadə edilmirdi. Amma Bakı, Naxçıvan, Gəncə istifadə olunurdu. Bu dörd hava limanının həm zolaqları, həm terminal kompleksləri ən müasir standartlara cavab verir. Bununla bərabər, dörd yeni hava limanı inşa edilib - Qəbələ, Zaqatala, Füzuli və Zəngilan. Doqquzuncu beynəlxalq hava limanı bu il Laçında istifadəyə veriləcək". Bütün bu hava limanları istənilən ağırlıqda yük və sərnişin təyyarələrini qəbul etməyə qadirdir: "Uçuş-enmə zolağı minimum üç kilometr səviyyəsindədir. Beləliklə, doqquzuncu bu il istifadəyə veriləcək və bu məsələni də tam bağlayırıq”.

2022-ci ildən etibarən mərhələli şəkildə laçınlıların doğma torpaqlarına qayıdışı həyata keçirilir. Artıq yüzlərlə ailə yenidən Laçında məskunlaşıb və bu proses davam edir. Dövlət tərəfindən tikilmiş müasir evlər, yaradılan sosial infrastruktur və yeni iş yerləri sakinlərin rifahı üçün əsas zəminə çevrilib.

Laçının mədəni dirçəlişi – MDB-nin 2025-ci il üzrə Mədəniyyət Paytaxtı
Laçının sürətli dirçəlişi və zəngin mədəni irsinin təbliği beynəlxalq səviyyədə də diqqətdən kənarda qalmayıb. 2025-ci il üçün Laçın şəhəri MDB-nin (Müstəqil Dövlətlər Birliyi) Mədəniyyət Paytaxtı elan olunub. Bu status təkcə Azərbaycanın deyil, bütün regionun mədəni dəyərlərinin tanıdılması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

MDB Mədəniyyət Paytaxtı statusu çərçivəsində Laçında müxtəlif beynəlxalq və yerli tədbirlərin, festivalların, sərgilərin və elmi konfransların keçirilməsi planlaşdırılır. Bu, həm də şəhərin mədəni turizm potensialının artırılmasına xidmət edəcək.

Nəticə
Laçın, Azərbaycanın cənub-qərbində yerləşən, zəngin təbiəti, tarixən böyük əhəmiyyətə malik olan bir rayondur. Lakin Laçın təkcə coğrafi bir ərazi deyil, daha çox Azərbaycan xalqının müqəddəs yaddaşı, azadlıq simvolu və dirçələn mədəniyyət mərkəzidir. Bu region, həm də müstəqillik mübarizəsinin, vətənpərvərliyin və torpağa olan dərin bağlılığın təcəssümüdür.

Laçın, təkcə gözəl təbiəti ilə deyil, həm də Azərbaycan xalqının mədəni və tarixi irsi ilə önəmli bir yer tutur. Onun qədim yaşayış məntəqələri, abidələri, dini və mədəni obyektləri, xalçaçılığı, musiqisi və rəqsləri Azərbaycanın ən qiymətli irsinin bir hissəsidir. Laçın, tarix boyu Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına mühüm töhfələr vermiş və bu mədəniyyətin yaşaması üçün hər zaman mübarizə aparmışdır.

1990-cı illərin əvvəllərində baş verən Ermənistan-Azərbaycan müharibəsi zamanı Laçın çox əhəmiyyətli bir strateji ərazi olaraq böyük əhəmiyyət kəsb etdi. 1992-ci ildə Laçın işğal olundu və on illərlə bu bölgə düşmənin əlində qaldı. Ancaq Laçının işğalı Azərbaycanın qələbə və azadlıq arzularını sındıra bilmədi. Azərbaycan xalqı, öz torpaqlarını geri almaq üçün uzun illər boyu mübarizə apardı.

Laçının azad edilməsi, 2020-ci ilin noyabr ayında, Şuşanın azad olunması ilə paralel olaraq, Azərbaycanın böyük qələbələrindən biri oldu. Laçın şəhəri və rayonunun geri alınması, hər bir laçınlının, hər bir azərbaycanlının qəlbində əbədi bir yer qazandı. Bu qayıdış, həm Laçının, həm də bütün Azərbaycanın dirçəlişini simvollaşdırdı.

Bugün, Laçın hər bir laçınlı üçün yalnız coğrafi bir məkan deyil, vətənə olan sevgini, bağlılığı və öz torpaqlarına qayıtmaq istəyini təmsil edir. Əslində, Laçının geri qayıtması, təkcə bir ərazi məsələsi deyil, həm də xalqın qədim köklərinə, mədəniyyətinə və tarixinə olan dərin hörmətin simvoludur. Bu torpaqlar, öz mənəvi dəyərlərini itirmədən, yenidən canlanır və dünya ölkələri ilə daha sıx əlaqələr qurur.

Laçınlıların doğma torpaqlarına qayıdışı, həm də ölkəmizin güclənməsinin və müstəqilliyinin təcəssümüdür. Müharibə şəraitində, cəbhə xətləri boyunca həyatını itirən qəhrəmanlar, “Laçın bu gün bizə geri qaytarıldı” deyə fəxrlə başlarını uca tuturlar. Əvvəlki illərdə evlərini tərk etmək zorunda qalan, çətin şəraitlərdə yaşayan Laçınlılar, indi öz əziz torpaqlarına sevgi ilə qayıdırlar.

Laçın yalnız keçmişin bir simvolu olmaqla kifayətlənmir. Bu gün Laçın, həm də Azərbaycanın gələcəyinin inşası ilə bağlı böyük ümidlər bəslədiyi bir məkandır. Dövlət tərəfindən həyata keçirilən yenidənqurma işləri, infrastruktur layihələri və sosial proqramlar, Laçının yalnız tarixi deyil, müasir inkişafını da təmin edir.

Laçının təbii zənginlikləri, iqtisadi potensialı və mədəni irsi bu gün çox böyük bir əhəmiyyət kəsb edir. Rayonun təbii gözəllikləri, zəngin flora və faunası, habelə müxtəlif etnik və mədəni irsləri ilə Laçın, həm də turizmin inkişafı üçün ideal bir yerdir.

Laçın və onun ətraf ərazilərinin azadlığı uğrunda həyatını qurban verən şəhidlər və qazilər bizim əbədi qürurumuzdur. Bu qəhrəmanlar və onların ailələri, Azərbaycanın güclü və müstəqil dövlət olaraq qalmasının əsas dayağıdır. Onların şücaəti, bizə hər zaman bir daha xatırladır ki, öz torpaqlarına olan sevgi və bağlılıq heç vaxt bitməz.

Bu gün, Laçın xalqı torpaqlarına qayıdır, amma bu qayıdış yalnız fiziki deyil, həm də mənəvi bir bərpa prosesidir. Bu, əslində Azərbaycanın gücünü və xalqın dirçəlişinin simvoludur. Laçın xalqı, bir daha öz torpaqlarında həyat qura bilər, ənənələrini yaşada bilər və gələcəyə doğru addımlar atar.

Laçın, Azərbaycanın ən gözəl və müqəddəs bölgələrindən biridir. Bu torpaqlar Azərbaycanın müstəqilliyi, qələbəsi və gələcəyinin təcəssümüdür. Laçınlılar, bu torpaqlara geri dönərək, öz mədəniyyətlərini, adət-ənənələrini, vətənpərvərlik ruhunu bir daha canlandıracaq və gələcək nəsillərə ötürəcəklər. Bu, Azərbaycanın tarixi, gələcəyi və qələbəsidir.

Laçın, təkcə coğrafi ərazi deyil, bir xalqın azadlıq simvolu, mədəniyyətinin təntənəsidir. Bu qayıdış, Azərbaycanın müstəqillik tarixində əbədi bir yer tutacaq.