İkinci Qarabağ müharibəsinin başlaması tarixindən 2 il ötdü. Vətən müharibəsi adlandırılan 44 günlük savaş Azərbaycanın Ermənistan üzərində hərbi qələbəsi ilə dayandı. Yekunlaşdı demək olmur, çünki işğalda olan ərazilərimizin 80 faizi Azərbaycan Ordusunun qüdrəti ilə azad olunsa da, Qarabağda suverenliyimizin bərpa olunmadığı şəhərlərimiz var – Xankəndi, Xocalı, Xocavənd, Ağdərə kimi. İkinci Qarabağ müharibəsini dayandıran 10 noyabr Üçtərəfli Birgə Bəyanatda qeyd olunan bəndlərin demək olar ki, yarısından çoxu Ermənistan tərəfindən icra edilmir. Bununla yanaşı, sərhəddə düşmən tərəf geniş təxribatlara əl atmaqdadır.

Bu il sentyabrın 13-14-ü tarixlərində Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən genişmiqyaslı təxribat nəticəsində qanlı döyüşlər başladı, hər iki tərəf yenidən itkilər verdi. Ortada olan fakt göstərir ki, rəsmi İrəvan sülhdən yayınmaqda israrlıdır. Hazırda istər Qarabağla bağlı, istərsə də sülh sazişi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik hökm sürür.

DİA.AZ-ın məlumatına görə, hazırkı prosesi AYNA-ya müsahibəsində şərh edən “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu deyib ki, əslində Qarabağla bağlı məsələ aydındır:

- Ermənistan hakimiyyəti Qarabağla bağlı məsələni Rusiyanın ixtiyarına buraxıb. Paşinyan belə deyək, Qarabağ yükünü daşımaq istəmir. Bunu Baş nazir Ermənistan Parlamentində bəyan etdi, bildirdi ki, Ermənistanın ərazisi 29 min kvadratkilometrdir. BMT Baş Assambleyasında Paşinyan bu fikrini yenidən təkrarladı.

Əslində Paşinyan BMT-də ikibaşlı danışdı: Azərbaycanı ittiham etdi, absurd məsələlərdə günahlandırdı, amma öz ölkəsinə, cəmiyyətlərinə də mesaj verdi. Bildirdi ki, əraziləri nə qədərdir və o ərazilərə Qarabağ daxil deyil. Dolayısı ilə bildirdi ki, Ermənistan Azərbaycanla razılaşmalıdır, əks təqdirdə müharibə olacaq, itkilər verəcəklər.

İndi Rusiya Ukraynaya qarşı işğalçı müharibədə məğlubiyyətə doğru gedir. Rusiyanın məğlubiyyəti Azərbaycan üçün də, Ermənistanın özü üçün də faydalıdır. İrəvanda anlamalıdırlar ki, Rusiyanın boyunduruğundan qurtulmalı, Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmalıdırlar. Bu halda rahat yaşaya bilərlər.

“Bir yaşlı erməni Rusiyaya videomüraciətində dedi ki, “Moskva, bütün bəlalar sizinlə bağlıdır, azərbaycanlılar, türklər bizim düşmənimiz deyil. Biz 600 il Osmanlının içində normal yaşamışıq, amma siz gəldiniz aləmi bir-birinə qatdınız”

- Ermənilər bunu anlayacaqlarmı?

- Ermənistan cəmiyyətində normal düşüncəli insanlar da var. Məsələn, bu günlərdə bir video qarşıma çıxdı. Bir yaşlı erməni Rusiyaya videomüraciətində dedi ki, “Moskva, bütün bəlalar sizinlə bağlıdır, azərbaycanlılar, türklər bizim düşmənimiz deyil. Biz 600 il Osmanlının içində normal yaşamışıq, amma siz gəldiniz aləmi bir-birinə qatdınız”. Davam edir ki, Daşnaksütyunu Rusiya yaratdı, Osmanlıya xəyanətə sövq etdilər, sonunda da hazırkı rəzil vəziyyətə düşdülər. Əslində erməni qoca haqlı idi. Deməyim odur ki, onlarda da normal düşüncəli adamlar var, sadəcə sayı azdır.

- Hazırda sülhün yaradılması istiqamətində əsas vasitəçi Rusiya, yoxsa Qərbdir?

- Rusiya ənənəvi vasitəçidir. Amma Qərb indi daha çox aktivlik nümayiş etdirir. Məsələn, Avropa İttifaqının təşkilatçılığı ilə Brüsseldə liderlərin 4 görüşü keçirilib. Hər görüşdə də sülh istiqamətində müəyyən razılıq əldə edilib. Ən əsası, heç bir görüşdə, görüşdən sonra verilən açıqlamada, bəyanatda “Dağlıq Qarabağ” ifadəsi işlədilməyib. Avropa İttifaqının vasitəçiliyi tərəflərin hər ikisi üçün faydalıdır. Sadəcə Paşinyan çəkinir, daxili qarşıdurmadan, devrilməsindən qorxur. Ona görə də razılaşmaların icrasını uzadır, vaxt qazanmağa çalışır.

- Bir də İrandan anti-Azərbaycan mövqeli bəyanatlar gəlir. Rəsmi İrəvan bir qədər də bundan ruhlanmır ki?

- Əlbəttə, Paşinyanın gedişlərinə İranın mövqeyi də təsir göstərir. Problemin birini də məhz Tehran rejimi yaradır. İranı ixtişaşlar başına götürüb, aləm qarışıb bir-birinə, amma İran deputatları yığışıb Azərbaycanı müzakirə edirlər. Ağlasığmaz bəyanatlar verirlər. “Azərbaycan sionistlərlə dostluq edir”, “Sərhədlər bizim qırmızı xəttimizdir” kimi bəyanatlar səsləndirirlər. 30 il Azərbaycan əraziləri işğalda oldu, bir dəfə İran rəsmiləri, deputatları tərəfindən eşitmədik ki, “sərhədlərin dəyişdirilməsi yolverilməzdir”. Amma o ifadəni indi işlədirlər. Halbuki işğalçılıq edərək sərhədləri dəyişdirən Ermənistan idi. Tehrana demək lazımdır ki, gedib öz məsələlərini həll etsin. Təbrizdə “milli hökumət” şüarları səsləndirilir. Bunu İran başa düşməlidir. Azərbaycanı hədələməklə Tehran rejimi özünə quyu qazır.

- İranı Zəngəzur dəhlizi narahat edir. Bunun səbəbi nədir?

- İranın qorxusu odur ki, Zəngəzur dəhlizi reallaşacağı təqdirdə bunların Ermənistanla sərhədləri olmayacaq. Ona görə də təhdid xarakterli bəyanatlar səsləndirirlər. Amma Azərbaycan öz siyasətini davam etdirməlidir. Əsasən də iki istiqamətdə işlər görülməlidir.

“Ermənistanla 3 sənəd imzalanmalıdır: sərhədlərin müəyyənləşməsi, dəhlizin açılması və sülh sazişi. Hələ ki, bu üç sənədin heç birinin reallaşmasında irəliləyiş yoxdur”

- Onlar hansı istiqamətlərdir?

- Birincisi, Ermənistanla 3 sənəd imzalanmalıdır: sərhədlərin müəyyənləşməsi, dəhlizin açılması və sülh sazişi. Hələ ki, bu üç sənədin heç birinin reallaşmasında irəliləyiş yoxdur. Düşünürəm ki, bunun reallaşması istiqamətində işləməli, irəliləyişə nail olmalıyıq. İkinci istiqamət isə daha əsasdır. Bu, Qarabağ məsələsidir. Biz işğalda qalan ərazilərdə Azərbaycanın suverenliyinin bərpasını təmin etməliyik. Qarabağda isə yenə deyirəm, Ermənistanla yox, faktiki olaraq Rusiya ilə üz-üzəyik. Düşünürəm ki, Rusiyanın Ukraynadakı uğursuzluqları çoxalarsa, mərkəzdənqaçma meylləri artarsa, Rusiya faktorunu Qarabağdan, ümumiyyətlə bölgədən çıxarmaq daha asan olacaq.