7 oktyabr 2025-ci ildə Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü yalnız diplomatik hadisə deyil, həm də Türk dünyasının inteqrasiya prosesində yeni mərhələnin başlanğıcı kimi dəyərləndirilir. Prezident İlham Əliyevin bu Zirvədəki çıxışı həm ideoloji, həm siyasi, həm də iqtisadi baxımdan strateji xarakter daşıdı və təşkilatın gələcək inkişaf istiqamətlərini konkretləşdirdi.
Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi bu görüş, ölkənin Türk dünyasında mərkəzi rolunu bir daha nümayiş etdirdi. Prezident İlham Əliyev nitqində qeyd etdi ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı artıq regional platformadan çıxaraq qlobal arenada təsir gücü olan bir ittifaqa çevrilməkdədir. Bu vurğu həm siyasi məsuliyyət, həm də liderlik iddiasının ifadəsidir. Prezidentin sözlərinə görə, təşkilat üzv ölkələr arasında həmrəyliyin, qarşılıqlı hörmətin və ortaq maraqların qorunması üçün əsas beynəlxalq dayağa çevrilməlidir.
Zirvə çıxışında ən diqqətçəkən istiqamətlərdən biri sülh və təhlükəsizlik məsələləri oldu. Prezident İlham Əliyev bildirdi ki, müasir dünyada sabitlik olmadan nə iqtisadi inkişaf, nə də humanitar əməkdaşlıq mümkündür. Bu baxımdan Türk dövlətlərinin birgə müdafiə və təhlükəsizlik mexanizmlərinin yaradılması zərurəti vurğulandı. Prezidentin 2026-cı ildə TDT üzv ölkələrinin Azərbaycanda birgə hərbi təlim keçirməsi barədə təklifi, bu istiqamətdə real addım kimi qiymətləndirildi.
Azərbaycan lideri, həmçinin, regional sabitliyin bərqərar olmasında ölkəsinin rolunu xüsusi qeyd etdi. O, post-münaqişə dövründə Ermənistanla sülh sazişinin paraflanmasını regionda yeni geosiyasi reallığın göstəricisi kimi təqdim etdi. İlham Əliyev beynəlxalq hüquqa hörmət və ərazi bütövlüyünün qorunmasının Türk dünyasının əsas prinsipləri olduğunu bir daha bəyan etdi. Bu, həm diplomatik mesaj, həm də gələcək inteqrasiya proseslərinin siyasi çərçivəsini müəyyən edən tezis kimi dəyərləndirilir.
İqtisadi və kommunikasiya sahəsində Prezident Əliyevin çıxışı bir növ proqram xarakteri daşıyırdı. O, Orta Dəhlizin strateji əhəmiyyətini vurğulayaraq bildirdi ki, Azərbaycan bu dəhlizin əsas həlqələrindən biridir. Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu, Ələt Beynəlxalq Dəniz Limanı və regional nəqliyyat xətləri Türk dövlətlərini Avrasiya məkanında birləşdirən arteriyalar kimi təqdim olundu. Prezident İlham Əliyev qeyd etdi ki, yükdaşımaların həcmi son illərdə 90 faiz artıb və bu artım Türk dünyasının iqtisadi potensialının bariz göstəricisidir.
Zəngəzur dəhlizinə dair çıxışın ayrıca hissəsi diqqət çəkdi. Prezident vurğuladı ki, bu layihə yalnız Azərbaycanın deyil, bütün Türk dövlətlərinin maraqlarına xidmət edir və regionda yeni iqtisadi xəritə formalaşdıracaq. Bu, TDT-nin enerji və logistik əməkdaşlıq istiqamətlərini genişləndirəcək strateji element kimi təqdim edildi.
Enerji siyasəti də çıxışın əsas istiqamətlərindən biri oldu. Azərbaycan lideri bildirdi ki, ölkəsi uzun illərdir enerji ixracatında etibarlı tərəfdaş kimi çıxış edir və Türk dövlətləri bu sahədə koordinasiyalı fəaliyyət göstərməlidirlər. Enerji təhlükəsizliyi, yaşıl enerji və tranzit məsələləri üzrə birgə layihələrin reallaşdırılması üçün konkret təkliflər səsləndirildi.
Prezident İlham Əliyev çıxışında həmçinin mədəni-mənəvi aspektə xüsusi önəm verdi. O, Türkoloji Qurultayın 100 illiyinin 2026-cı ildə qeyd edilməsini təklif edərək, bu hadisəni ortaq tarixi və kimlik yaddaşının təntənəsi adlandırdı. Bu çağırış, Türk dünyasının gələcəyinin yalnız iqtisadi və siyasi deyil, həm də mənəvi dəyərlər üzərində qurulmalı olduğunu göstərirdi.
Çıxışın retorikası həm diplomatik, həm ideoloji baxımdan düşünülmüş idi. Prezident nitqində “biz”, “birlik”, “qardaşlıq” kimi ifadələrdən istifadə edərək həmrəyliyin emosional və mənəvi qatını gücləndirdi. Qəbələnin qədim tarixi və strateji mövqeyi barədə istinadlar isə çıxışa simvolik məna qatdı — Azərbaycan coğrafiyası Türk dünyasının keçmişi ilə gələcəyi arasında körpü kimi təqdim olundu.
Zirvə nitqinin elmi-siyasi baxımdan dəyərləndirilməsi göstərir ki, İlham Əliyevin çıxışı TDT-nin institusional inkişafı üçün konseptual çərçivə rolunu oynayır. Burada təqdim edilən ideyalar həm təşkilatın gələcək fəaliyyət istiqamətlərini, həm də Türk dünyasının qlobal siyasətdə yerini müəyyənləşdirir. Prezidentin “Türk dünyasının birliyi XXI əsrin geosiyasi reallığıdır” tezisi Zirvə Görüşünün əsas ideoloji leitmotivinə çevrildi.
Qəbələdəki çıxış həm də Azərbaycanın xarici siyasət kursunun uğurlu davamı kimi dəyərləndirilir. 2020-ci ildən sonra formalaşan yeni regional nizam, məhz bu cür platformalarda öz siyasi məzmununu tapır. İlham Əliyevin sözlərində dövlətçilik fəlsəfəsi, geosiyasi uzaqgörənlik və tarixi məsuliyyət duyğusu eyni anda təcəssüm edir.
Beləliklə, Qəbələ Zirvəsi və Prezident İlham Əliyevin çıxışı Türk Dövlətləri Təşkilatının yeni mərhələsini müəyyənləşdirdi. Bu mərhələ həm təhlükəsizlik və iqtisadiyyat, həm də mədəniyyət və ideologiya müstəvisində birliyin dərinləşməsini nəzərdə tutur. Azərbaycan bu prosesdə yenə də aparıcı mövqedədir — həm tarixi təcrübəsi, həm diplomatik çevikliyi, həm də strateji baxışı ilə.
Maştağa qəsəbəsi, 28 №-li tam orta məktəbin
Tarix müəllimi Həsən Xələfov
