Dünya əhli diqqətlə ABŞ və Çin dövlətləri arasında başlanmış ticarət savaşının gedişatını izləyir. Tərəflər bir-birini tarif siyasəti ilə “vurmağa” çalışırlar. İlk təşəbbüs ABŞ-dən gəlib.

Tramp administrasiyası Çinin dinamik inkişafını, dünya iqtisadiyyatındakı artan rolunu, bununla paralel, Çinin hərbi qüdrətinin, beynəlxalq ticarət sövdələşmələrinin artmasını durdurmağa çalışdığını gizlətmir.
Hələ ötən il bu vaxt prezidentliyə namizəd Donald Trampla yanaşı, eyni iddiada olan biznesmen Vivek Ramasvami də deyirdi ki, Rusiya ilə münaqişəni bir kənara qoymaq, onunla müttəfiq olaraq Çini boğmaq işinə girişmək lazımdır.

Budur, hakimiyyətə gəlmiş respublikaçılar artıq həmin işlə məşğuldurlar. Aprelin 2-də Trampın dünyanın 185 ölkəsinə idxal rüsumu tətbiq etməsinin sirri çox da dərində deyildi, lap üzdə idi. Hamı bilirdi ki, məqsəd Çinin əl-qolunu bağlamaq, iqtisadi tənəzzülünə rəvac verən mühit yaratmaqdır. İndi Tramp başqa ölkələrə tətbiq etdiyi yeni tarif siyasətini dondurub, amma bunun Çinə aidiyyatı yoxdur. Çinlə ticarət savaşı davam edir.

Bəs ABŞ Çinə bata biləcəkmi? Beynəlxalq müşahidəçilərin fikrincə, bu, çox çətin olacaq və ya heç mümkün olmayacaq.

cinn-3.JPG (84 KB)

Çin də, ABŞ də hazırda dünyanın iqtisadi baxımdan ən güclü beş ölkəsindən ikisidir.

Hər iki ölkə nüvə dövlətidir, hərbi baxımdan qüdrətlidir.

absss-3.jpg (57 KB)

ABŞ ərazisinə görə dünyanın 3-cü ən böyük dövlətidir, 9 milyon 833 min 517 kvadrat kilometr əraziyə malikdir.

Çin isə ərazisinə görə dünyanın 4-cü böyük dövlətidir, onun ərazisi 9 milyon 598 min 962 kv.km-dir. Göründüyü kimi, hər iki dövlətin ərazisinin miqyası bir-birinə yaxındır.

Ancaq Çinin bu ərazidə 1 milyard 411 milyon 750 min vətəndaşı varsa və dünyada 2-cidirsə, ABŞ əhalisinin sayına görə dünyada 3-cü yeri tutur və 331 milyon 100 min vətəndaşı var.

Hər iki ölkənin Ümumi Daxili Məhsulunun həcmi trilyonlarla ölçülür – ABŞ 29,168 trilyon (adambaşına 86,601) dollar), Çin - 37.072 trilyon (adambaşına 26,310) dollar. Bu göstəriciyə görə, ABŞ dünyada 8-ci, Çin 79-cudur. Başqa sözə, Çin ABŞ-dən 8 trilyon dollar çox varlı olsa da, ölkə əhalisinin çoxluğu öz sözünü deyir.

absss-2.jpg (343 KB)

ABŞ-nin böyüyüb qüdrət dövlət, dünya hegemonu olması 20-ci əsrdə baş veribsə, Çin 21-ci əsrin fenomenidir. Bu dövlət gerçəkdən də yeni əsrdə bütün sahələrdə möcüzəvi nailiyyətlərə imza atıb.

cinnnn1.jpg (2.50 MB)


ABŞ demokratik dövlətdir, bu ölkədə hakimiyyət ümumxalq səsverməsi yoluyla formalaşır, ölkə prezidenti, senatorlar, merlər seçkilərin nəticələrindən asılı olaraq vaxtaşırı dəyişirlər.

ABŞ-də irqi, milli, dini ayrı-seçkiliyə hələ ötən əsrin ikinci yarasında son qoyulubsa, Çində monqollara, uyğurlara və başqa etnik azlıqlara qarşı basqılar davam edir.

Çin qonşu ölkələrlə dinc, yanaşı yaşamağın tərəfdarıdırsa və başqa ölkələrin daxili işlərinə qarışmağı məqbul saymırsa, ABŞ-nin xarici siyasəti aqressivdir, demək olar ki, bütün ölkələrin daxili işlərinə qarışmaq, özünə sərf edən hakimiyyət komandaları formalaşdırmaq istəyir. (Trampın hakimiyyətə gəlişi ilə bu tendensiya bir qədər fərqli səciyyə alıb).

cinnn-2.jpg (57 KB)

Çin totalitar dövlətdir, 80 ilə yaxındır ki, bir partiya tərəfindən idarə olunur, bütün dövlət vəzifələrinə təyinatlar hakim Kommunist Partiyasının kadr bazasından seçilərək təyin edilirlər.

trrrtenq.JPG (88 KB)

ABŞ-də söz və mətbuat azadlığı var, insanlar öz fikirlərini sərbəst ifadə edə, vəzifəsindən asılı olmayaraq hər kəsi tənqid edə bilərlər. Çində söz və mətbuat azadlığı deyilən bir anlayış yoxdur, bütün mətbuat orqanları hakimiyyətin total nəzarəti altındadır. Dövlət rəhbərliyini tənqid etmək uzunmüddətli həbslə, hətta edamla cəzalandırıla bilər.

Çində Tramp kimi bir liderin hakimiyyətə gəlməsi mümkün deyil. Çünki dövlət xadimləri çoxsaylı “xəlbir”lərdən keçir, ibtidai pillədən ta ali mənsəbə qədər iyerarixiya nərdivanında qədəm-qədəm irəliləyirlər. Uzun çəkən irəliləmə prosesində hakim partiyanın və dövlətin başında duracaq şəxs özünü hər cəhətdən təsdiqləməli, müdrik rəhbər olacağını sübut etməlidir.

ABŞ-də isə, məlum olduğu kimi, son 3 seçkidə (Tramp, Bayden, yenə Tramp) dövlətin başına “ən müdrik siyasətçi”nin gətirilməsi prosesində axsama, yanılma baş verdi. Başqa sözlə, ABŞ-nin ən mühüm nailiyyəti olan “xalqın demokratik seçimi” rıçağının tətbiqində sapıntılar oldu. Nəticədə ABŞ iki 80 yaşlı siyasətçinin çarpışma meydanına çevrildi.

cinnn-5.jpg (262 KB)

Çinin dünya ölkələri ilə münasibəti ABŞ-nin analoji siyasəti ilə müqayisədə daha effektivdir. Çünki bu dövlət heç bir ölkəyə qarşı hər hansı bir kəskin iddia irəli sürmür, hər zaman hamıyla anlaşmağa çalışır, borc verir, işbirliyinə can atır.

abssss-1.jpg (146 KB)

ABŞ isə artıq başqa dövlətlərə yardımı kəsir, bəzilərini hədələyir, bir çoxlarını borcla yükləyib sındırmağa çalışır, “ağa-kölə” münasibətləri formalaşdırmaq iddiası nümayiş etdirir.

Çində anlayırlar ki, başqa dövlətləri öz qanadının altına almaq üçün tanka, esminetsə gərək yoxdur, sərbəst dönərli valyutalar və nisyə verilən milyon adda materiallar öz işini görəcək.
ABŞ isə hələ də “kökə və qamçı” siyasətindən yararlanmağa çalışır və “qamçı”nın heç bir ölkəyə xoş gəlmədiyini bilsə də, əlindən yerə qoymur.

Çinin iqtisadi dirçəlişinin hərəkətverici qüvvəsi insan resursunda, ucuz işçi qüvvəsindədir, bu ölkədə milyonlarla əməkçi minimal maaşla 8-10 saat işləməyə hazır və qadirdirlər.

ABŞ-də isə zəhmətkeşlər həftədə 4 gün işləmək, daha çox istirahət etmək, bununla paralel saat hesabı olaraq daha çox maaş almaq uğrunda mübarizə aparırlar. Amerikalı fəhlə, tutaq ki, ayda 3-4 min dollardan çox pul qazanmaq istəyirsə, çinli fəhlə 3-4 yüz dollara qane olur. Bu səbəbdən dünyanın ən böyük holdinqlərinin Çində müəssisələri var və onlar yeri işçilərin qüvvəsindən yararlanırlar.

800px-Geely_assembly_line_in_Beilun,_Ningbo.jpg (125 KB)

İki ölkənin məhkəmə-hüquq sisteminin arasında ciddi fərqlər var. Çində ağır cinayətlərdə, xüsusilə də dövlət əmlakını mənimsəmədə ittiham olunanların gözünün yaşına baxmırlar, güllələləyirlər. ABŞ-də isə bu cür adamlar ya əvvəlcədən məsuliyyətə cəlb edilmirlər, ya güclü vəkillər korpusunun demaqogiyası ilə sudan quru çıxırlar, ya da bir müddət həbs cəzası çəkib azadlığa çıxırlar.

İndi bu iki qlobal iqtisadi-hərbi-siyasi güc arasında şiddətlənən mübarizə nə onların özlərinə, nə də dünyaya yaxşı heç nə vəd etmir.

Həm ABŞ, həm də böyük ixracatçı ölkələr olmaqla yanaşı, eyni zamanda qlobal idxalın dörddə birini təşkil edən iki ən böyük idxalçı ölkədir. Bununla belə, ABŞ-nin Çindən idxalının qlobal ticarətdə payı 2%-dən azdır və Meksikanın ABŞ-yə ixracından sonra ikinci ən böyük ticarət axınıdır.

Mütəxəssislər proqnozlaşdırır ki, ABŞ və Çindəki korporasiyalar artan tariflərlə üzləşərək ödənişləri minimuma endirmək yollarını axtaracaqlar.

cintrrr.jpg (31 KB)

Ekspertlərin proqnozuna görə, Çin və Cənub-Şərqi Asiya ölkələri Aİ, Yaponiya və digər bazarlara tədarüklərini artıracaqlar. Bu yol vaxt aparacaq.

Çinin ABŞ ilə gözlənilən ticarət müharibəsi ərəfəsində istehsalın bir hissəsini Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinə köçürmək meylini qeyd edən mütəxəssislər bildirirlər ki, Çin, güman ki, bu təcrübəni davam etdirəcək.
Sonda ataların məşhur misalını xatırlamaq lazım gəlir: “Kök arıqlayınca, arığın canı çıxar”.

ABŞ və Çin kök dövlətlərdir.