Azərbaycanın İkinci Qarabağ savaşından sonra regionda geosiyasi və geosiyasi cəhətdən üstünlük əldə edib yeni reallıqlar yaratması, İranın siyasi, iqtisadi analitik, ekspert cəmiyyətini ciddi maraqlandırır.“Türkiyə və İsrail dəstəyi nəticəsində Azərbaycan bölgədə nəinki geosiyasi, həmçinin geoiqtisadi cəhətdən ciddi dəyişiklikərə nail olub ki, bu da Tehranın geoiqtisadi baxımdan daha çox naratlığına səbəb olub”.
Bu fikri Almaniya Beynəlxalq və Təhlükəsizlik Məsələləri İnstitutundan Yaxın Şərqdə geosiyasət və təhlükəsizlik üzrə eksperti Həmidreza Əzizi MEE-yə açıqlamasında deyib.
Onun fikrincə, geoiqtisadi baxımdan İranın əsas narahatlığı Zəngəzur dəhlizinin yaradılması ilə bağlıdır.
“Bu dəhlizin açılması, İran üçün mühüm nəticələri ola bilər. Birincisi, bu, gələcək planda Çinin “Bir Kəmər və Yol” təşəbbüsündə İranın əhəmiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq”, - o qeyd edib.
Azizi əlavə edib ki, Zəngəzur dəhlizinin yaradılması qərarının həm də geosiyasi nəticələri olacaq. “Zəngəzur dəhlizinin yaradılması hansısa yolla İranın Ermənistana quru çıxışını itirməsinə gətirib çıxaracaq. Bu isə İran üçün “geosiyasi fəlakətə” səbəb ola bilər”, - ekspert vurğulayıb.
Ekspert hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizinin yaradılması, Tehran üçün geosiyasi variantlarının məhdudlaşdırılması, Azərbaycanın Türkiyə və İsraillə sıx əlaqələrin artması deməkdir.
“İranın qorxusu və onu narahat edən məsələ Azərbaycanın Qarabağı azad etməsi yox, Bakının bütün məqsədlərinə nail olmaq üçün addım-addım yaxınlaşması və günün birində də Zəngəzur dəhlizinin reallaşması ilə bağlıdır”, - o bildirib.
Eyni zamanda əlavə edib ki, İranın güclü müqavimətinə baxmayaraq, cavab vermək imkanları hələ də məhduddur: “Tehran artıq regiondakı əsas tərəfdaşı olan Rusiyanın dəstəyinə arxalanmır. Rusiya nəinki Ermənistanı dəstəkləmir, əslində, Türkiyənin yanındadır. Ona görə də Tehranın istəyindən asılı olmayaraq proseslərə təsirləri və seçimləri keçmişlə müqayisədə daha məhduddur”.
İranın “Ham Mihan” qəzetinin xarici siyasət redaktoru Armin Montazeri isə hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasının qarşısını almaq üçün lazım gələcəyi təqdirdə, Tehran Ermənistanla sərhəddə istənilən hərəkətə qarşı hərbi yanaşmanı dəstəkləyir.
Beynəlxalq Böhran Qrupunun İran Layihəsinin direktoru Əli Vaez bildirib ki, Azərbaycan çox güman, İranla strateji enerji maraqlarını qoruyaraq, yeni əldə etdiyi ərazilər üzərində nəzarəti gücləndirməyə diqqət yetirəcək.
Vaezinin fikrincə, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra İranın qarşısında iki əsas məsələ dayanır:
“Birincisi, İranın ərazi bütövlüyü ilə bağlı öz narahatlığı ilə bağlı olan məsələdir. İranın 80 milyondan artıq əhalisinin demək olar ki, üçdə biri ana dili olan türk dilində danışan etnik azərbaycanlılardır və onlar əsasən ölkənin Azərbaycan, Ermənistan və Türkiyə ilə həmsərhəd olan şimal-qərb əyalətlərində yaşayırlar. Tehran tarixən azərbaycanlı əhalisi arasında irredentist əhvali-ruhiyyədən ehtiyatlı olub. Bundan əlavə olaraq Azərbaycanda, eləcə də Cənubi Qafqazda və ümumilikdə Orta Asiyada pantürkist ritorika kimi qəbul etdiyi proseslərə kəskin həssaslıqla yanaşır”.
