ABŞ və Qərbin, eləcə də Rusiyanın təsiri altında hərəkət edən Ermənistan siyasi elitasında Azərbaycana qarşı növbəti savaşın qaçılmaz olduğuna artıq mütləq əksəriyyət əmindir... Ancaq Paşinyan hakimiyyəti müharibə başlandıqdan sonra hərbi müttəfiq Rusiyanın, eləcə də, beynəlxalq himayədarların göndərdiyi Qərb müşahidəçilərinin Ermənistana kömək edəcəklərinə ciddi şübhə ilə yanaşır...Cənubi Qafqazda yeni müharibə ehtimalı ətrafında müzakirələr və mübahisələr intensivləşməyə başlayıb. Bu barədə iddialar həm Ermənistanda, həm Rusiyada, həm də Qərb siyasi dairələrində xüsusi olaraq, ön planda tutulur. Ermənistan cəmiyyətində bu ehtimalın əsas daşıyıcısı rolunda məhz hərbi məğlubiyyətlə barışmaq istəməyən radikal-revanşist düşərgə çıxış edir. Bu düşərgə erməni toplumunu Azərbaycana qarşı düşmənçilik əhval-ruhiyyəsində saxlamağa çalışır.
Eyni zamanda, Cənubi Qafqazda geopolitik maraqları olan Qərb ölkələri, xüsusilə də, Fransa bu iddianın reallaşdırılmasına cəhd göstərir. Üstəlik, Rusiya üçün də regional sülh prosesinin uğur qazanmasına dəstək vermək qətiyyən sərfəli deyil. Bu səbəbdən də, Kremlə yaxın siyasi dairələr Ermənistanı yeni savaş xofu ilə Rusiyanın orbitinə qaytarmaq niyyəti ilə müharibə proqnozlarında israr edirlər. Və nəticədə regionda hərbi-siyasi gərginliyin arxa plana keçirilməsi mümkün olmur.
Təbii ki, bütün bunlar rəsmi İrəvanın mövqeyinə və davranışlarına da ciddi şəkildə təsir göstərir. Paşinyan hakimiyyəti erməni toplumunun dəstəyini itirməmək, eləcə də, Qərbin narazılığını öz üzərinə çəkməmək üçün savaş ritorikasını uyğun davranmaq məcburiyyətində qalmış kimi görünür. Üstəlik, Qərbdən verilən dəstək, Fransadan və Hindistandan göndərilən silahlar da rəsmi İrəvanı savaş variantını növbəti dəfə sınaqdan çıxartmağa həvəsləndirir, hətta şirnikləndirir.
Ancaq Paşinyan hakimiyyəti həm də reallığın fərqindədir. Erməni siyasi elitası Ermənistanın növbəti savaşdan çıxa bilməyəcəyini də anlayır. Rəsmi İrəvan ABŞ və Qərbin Ermənistanı Azərbaycanla yeni müharibədə müdafiə edəcəyinə əmin deyil. Hətta Paşinyan hakimiyyəti Qərbin rəsmi Bakıya təzyiq mexanizmlərinin olub-olmadığına da ciddi şübhə ilə yanaşır. Və rəsmi Bakının indiyə qədər kənar təsirlərə qarşı müqavimət immunitetinin maksimum səviyyədə olması Paşinyan hakimiyyətində inamsızlığı artıraraq, xof yaradır.
Ona görə də, Paşinyan hakimiyyəti Ermənistanın gələcək taleyi üçün savaşın olduqca təhlükəli seçim variantına çevrildiyini anlamamış deyil. Bu baxımdan, rəsmi İrəvanın savaş ritorikasını gündəmdə saxlamaqla yanaşı, ondan həm də Ermənistan cəmiyyətini Azərbaycanla sülh sazişinə hazırlamaq üçün istifadə etməyə çalışması da qətiyyən diqqətdən yayınmır. Yəni, Ermənistanın gələcək taleyi ilə bağlı qəbul ediləcək qərarlarda hələlik qeyri-müəyyənlik hökm sürür. Və bu, Paşinyan hakimiyyətini eyni vaxtda həm savaş, həm də sülh ritorikasını sintez etmək məcburiyyətində buraxır.
Maraqlıdır ki, erməni siyasi elitası indiki situasiyada yeni savaşın qaçılmaz olduğuna daha çox inanır. Bu təhlükənin Ermənistan üçün faciəvi nəticələr vəd etdiyini nəzərə alaraq, savaşdan yayınma variantlarının qabardılmasına çalışır. Erməni politoloq Menya Soqomonyan isə hesab edir ki, Ermənistanın yeni savaşdan yayınmaq üçün heç bir şansı qalmayıb: "Ancaq müharibə başlandıqdan sonra nə Rusiya, nə də Qərb müşahidəçiləri Ermənistana kömək etməyəcəklər".
Erməni politoloq əmindir ki, böyük dövlətlərin öz maraqları var, onlar həm özlərinə lazım olanı edirlər, həm də "siyasi bazarlıq" aparırlar. Ermənistan kimi kiçik dövlətlər isə yalnız onlara icazə verilən çərçivədə davranmaq məcburiyyətində qalırlar: "Ona görə də Paşinyan hakimiyyəti yaxın vaxtlarda Azərbaycanla sülh sazişi imzalayacaq. Bu sənəd Ermənistanın kapitulyasiyasını və Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunun rəsmi təsdiqini ifadə edəcək. Ancaq hətta sülh sazişinin imzalanmasından sonra belə, Ermənistan diz çökmüş vəziyyətdən çıxa bilməyəcək. Ermənistan öz dövlətçiliyini itirməyə məhkum edilmiş durumdadır".
Təbii ki, bu səbəbdən də, bəzi hallarda rəsmi İrəvan yekun sülh sazişinin imzalanması ehtimalını mümkün qədər sürətləndirməyə yönəlik cəhdlər edir. Halbuki, Paşinyan hakimiyyətinin bu mövqeyi qətiyyən sabit və davamlı xarakter də daşınmır. Çünki rəsmi İrəvan müstəqil mövqeyə malik deyil. Əsasən, Ermənistanın himayə edilməsini öz üzərinə götürmüş dövlətlərin və beynəlxalq qurumların direktivləri ilə hərəkət edir. Və bu baxımdan, Paşinyan hakimiyyətinin sülh cəhdləri ən yaxşı halda, tərəddüdlü məzmun daşıyır.
Bütün bunları nəzərə aldıqda, Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyanın "Yaxın 15 gün ərzində sülh sazişi imzalana bilər" açıqlaması o qədər də inandırıcı görünmürdü. Eyni zamanda, baş nazir Nikol Paşinyan da daxil olmaqla, erməni siyasi elitasının bu ilin sonuna qədər yekun sülh sazişinin imzala biləcəyi barədə iddiaları da reallıqdan uzaq qaldı. Və bu, rəsmi İrəvanın regional sülhə hələ hazır olmadığını göstərir.
Ancaq rəsmi İrəvan istənilən halda, sülh variantını aktual saxlamaqda maraqlıdır. Qarabağ mövzusunun birdəfəlik gündəmdən çıxarılması da bu məsələdə müəyyən əlavə imkanlar açır. İndi rəsmi İrəvan sülh sazişi qarşısında əsas əngəllərdən birinə çevrilmiş kimi görünən sərhədlərin demarkasiya və denaminasiyası ilə bağlı prosesdə Ermənistan cəmiyyətinin müqavimətini nisbətən zəiflətməyə çalışır.
Məsələ ondadır ki, Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan bu məsələ ilə bağlı danışarkən, Azərbaycanla sərhədlərin müəyyən edilməsinin yekun sülh sazişinin imzalanmasından sonra da həll olunmasının mümkünlüyünü vurğulayıb. Onun fikrincə, adətən, belə proseslər illərlə davam edir və bu məsələ ucbatından yekun sülh sazişinin imzalanmasının gecikdirilməsi doğru olmazdı. Və bu, regional sülh prosesinin pozulmasında məhz "sərhəd xəritələri" faktorundan yararlanmağa çalışın Rusiyanın əlində qalan önəmli təzyiq mexanizmlərindən birinin sıradan çıxarılması məqsədi də güdmüş ola bilər.(Yeni Müsavat)
